Erfgoed Delft beheert een grote collectie archeologische objecten. Vorig jaar rond deze tijd verscheen een boek over de houten vondsten uit Delft, waarin 180 van de mooiste en meest bijzondere objecten werden gepresenteerd. In dat boek werd ook een categorie onbekend opgenomen: houten voorwerpen waarvan we nog niet weten wat het is of waarvoor het werd gebruikt. Door deze te delen met een groter publiek wordt de kans groter om dit op te lossen, en gelukkig blijkt dat gewerkt te hebben!
Het mysterieuze object
Eén van de vondsten was een houten schijf met verschillende gaten in de rand en een klein gaatje in het midden. Het werd al in 1984 gevonden bij een opgraving aan de Burgwal in Delft. Het was bijzonder genoeg om te conserveren, maar wat het was bleef bijna 40 jaar onbekend. Op één zijde zijn zwarte roetsporen te zien, maar verder was ons niet eens duidelijk wat onder of boven was. Op ons pad kwam een onderzoekster die zich bezighield met de belangrijke ontdekking van een scheepswrak in de Waddenzee, het zogenaamde Palmhoutwrak. Deze haalde het nieuws vanwege onder andere de spectaculaire vondst van een zeventiende eeuwse luxe jurk. Maar naast prachtige chique objecten werden ook onderdelen gevonden die exact leken op de onbekende Delftse houten schijf. Het bleek een onderdeel te zijn van een lantaarn.
Lantaarn om mee te reizen
Het mysterieuze object blijkt de bodem van een houten lantaarn te zijn. De kleine gaatjes in de rand waren bedoeld voor de spijlen. Tussen de spijlen zaten waarschijnlijk platen van hoorn, die doorschijnend en niet erg brandbaar waren. De enige dubbele set gaatjes geeft de plek van het deurtje aan, om bij de kaars binnenin te kunnen komen. Door het gaatje in het midden heeft een spijker gestoken, waar de kaars op kon worden vastgezet. Het roet op de bodem wijst erop dat deze ook wel eens te laat is uitgeblazen. De eerdergenoemde scheepswrakvondsten leverden complete exemplaren op van dit type lantaarn, zodat we precies weten hoe het er vroeger uit moet hebben gezien. Een 3d scan van de vondst uit het Palmhoutwrak is hier te bekijken. Onze Delftse lantaarn is een van de eerste lantaarns die herkend is en niet afkomstig is uit een scheepwrak.
Oorspronkelijke lantaarn uit het palmhoutwrak (links) en een moderne replica (foto: Museum Kaap Skil)
Een goed ontwerp
Een lantaarn van hout… Dat klinkt misschien niet zo veilig, maar het alternatief waren fakkels, losse kaarsen of een olielamp. Aan boord van schepen maar ook in de destijds houten huizen was een afgeschermde lantaarn dan ook niet onverstandig. Boven alles gaf het de mogelijkheid om licht te vervoeren, niet onhandig in een wereld zonder straatverlichting. De voorbeelden van de lantaarn uit het palmhoutwrak komen uit de zeventiende eeuw. Er zijn afbeeldingen van vergelijkbare lantaarns op schilderijen uit de zestiende eeuw ende Delftse lantaarn dateert zelfs in de vroege vijftiende eeuw. Blijkbaar was het een goed ontwerp, want er zijn in de loop der tijd eigenlijk geen verschillen te zien in de constructiewijze.
Bruegel de oude- triomf van de dood, 1562, Prado, Madrid, wikimedia: Detail
Breugel de oude, een sombere dag, 1565, Kunsthistorisch museum Wenen, Wikimedia: Detail
Wie herkent dit?
Er zijn nog veel meer objecten aanwezig in de collectie van Erfgoed Delft, en ook daar kunnen we de hulp van het publiek goed bij gebruiken. De komen jaren zal steeds meer van deze collectie digitaal beschikbaar komen, en daarmee ook meer kansen voor mensen om te kunnen helpen. Ondertussen staan er in het boek Niet al het hout is timmerhout nog meer objecten waarvan we niet weten wat het is. Zoals dit kleine schijfje van buxushout. Het dateert uit de zestiende eeuw en is gevonden bij de Paardenmarkt in Delft. Het lijkt wel een beetje op een kerstboom. Mocht u een idee hebben, we horen het graag!
Meer over houten gebruiksvoorwerpen vindt u in het boek Niet al het hout is timmerhout¸ te bestellen via This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. voor het bedrag van €15,-
