Stadsarchief
Archeologie
Monumenten

Afgelopen maandag 10 mei startte Archeologie Delft met opgravingen aan de Kruisstraat in Delft. Op de locatie van de voormalige Delftse bibliotheek vinden archeologische opgravingen plaats, zodat er begonnen kan worden met de bouw van een appartementencomplex. Het is onze taak om erfgoed - ook diep in de grond - te beheren, behouden en klaar te maken voor de toekomst. Archeoloog Jorrit van Horssen doet verslag; zijn bevindingen volg je hier! 

Jorrit Horssen van 2Maandag 10 mei - Haardwangen &  17e/18e-eeuwse tegelvloer
Zoals bij elke opgraving, begint de eerste dag hier met flink wat regelwerk. Hoe ligt het terrein erbij en waar komen de opgravingputten? We bekijken waar de schaftkeet komt te staan en wat voor een soort graafmachine we tot onze beschikking hebben. Hierna leggen we onze collega’s, de graafmachinist, en in dit geval ook aan twee milieukundig begeleiders uit, wat we precies gaan doen.

We zijn begonnen met het graven van twee putten aan de westkant van het terrein, het deel van de Kruisstraat met winkels. In een flink deel van de putten waren de archeologische sporen helaas al verdwenen bij de bouw van de vroegere bibliotheek. Maar niet alles was weg. Zo vonden we nog de zijgevel van een 19e eeuws huis aan de Kruisstraat. Tegen de muur lagen de ‘haardwangen’ van de open haard. In de 19e eeuw hadden nog veel huizen een haard met open vuur  - gestookt met turf of kolen - om op te koken en het huis te verwarmen. Om te voorkomen dat de vonken alle kanten opschoten, hadden de haarden aan weerskanten muurtjes die tevens de schoorsteen ondersteunden.

Een verrassing was dat de zijgevel in de 19e eeuw over een fraaie tegelvloer uit de 17e of 18e eeuw heen was gebouwd. De vloer was alleen onder de muur bewaard gebleven en moet van een huis zijn geweest dat eerder op dezelfde plek stond.

Kruisstraat selectie 1 1Het graafwerk.

Kruisstraat selectie 1 4De haardwangen (ook wel schouwwangen genoemd) tegen de 19e-eeuwse zijgevel.

Kruisstraat selectie 1 3De 17e of 18e-eeuwse tegelvloer onder de 19e-eeuwse zijgevel.

Kruisstraat selectie 1 2Het digitaal meten en tekenen van de acrheologische sporen.

Dinsdag 11 mei - Biscuit & kleivoorraad plateelbakker
Vandaag zijn de laatste muren aan de westkant van het terrein onderzocht. Dit doen we door de muren digitaal in te meten. Vervolgens noteren we de kleur en de afmetingen van de bakstenen in een database. Later kunnen we aan de hand van deze gegevens bepalen hoe oud de muren ongeveer zijn.

Halverwege de dag zijn we begonnen aan de westkant van het terrein. DIt is het perceel waar in de 17e en 18e eeuw plateelbakkerij - een pottenbakker van Delftsblauw aardewerk - De Porseleyne Schotel stond. We deden direct meerdere vondsten! Vier kratten vol met scherven ‘biscuit’. Biscuit is een halfproduct van Delftsblauw aardewerk. Het is al wel in vorm gebakken, maar nog ongeglazuurd en onbeschilderd. Bij een eerste blik in de kratten lagen er scherven bij van borden, schalen, geplooide schotels, tafelkannen en zalfpotten. Ook vonden we scherven van zoutschaaltjes; vroeger ging tafelzout nog niet in een strooier, maar zat het in een speciaal hoog bakje op tafel, waar je een snufje zout uit kon nemen.

Behalve scherven hebben ook hier weer verschillende muren gevonden. Een interessante vondst is een grote bak van hout, gevuld met opvallend schone en vette klei. Dit moet de kleivoorraad van de plateelbakker zijn geweest. Maar helaas, voordat de bak op de foto kon worden gezet, kwam de regen met bakken naar beneden en stond de opgravingsput in mum van tijd blank. Morgen zullen we eerst moeten beginnen met het leeghozen van de opgravingsput en hopelijk kunnen we dan alsnog een mooie foto van de bak maken.

Kruisstraat 2 01Vier kratten vol met biscuit van plateelbakkerij De Porceleyne Schotel.

Kruisstraat 2 02Een fragment biscuit van een grote geplooide schotel.

Kruisstraat 2 04Het vrijleggen van de bak, voor de bui.

Kruisstraat 2 03En helaas, een snel vol stromende opgravingsput door de regen.

Woensdag 12 mei - houten bak & vette pottenbakkersklei
Gelukkig bleek vandaag het meeste regenwater de grond ingezakt te zijn, zodat we de houten bak konden schoonmaken en fotograferen. De bodem van de bak bestond uit een stevige plankenvloer. De dikste planken hebben we meegenomen. Hopelijk kunnen we hier jaarringenonderzoek aan laten doen. Aan de dikte van de jaarringen van een boom, kun je namelijk zien in welke jaren hij gegroeid heeft. Aan de hand van de buitenste en jongste jaarring weten we dan in welk jaar de boom werd omgehakt, waarna deze gebruikt voor het maken van de bak. Dan hebben we niet alleen een datering voor de bak, maar ook van de scherven ‘biscuit’ die we in de bak hebben gevonden. Van de scherven zelf is het namelijk lastig te bepalen hoe oud ze zijn. Ze zijn nog onbeschilderd en juist de stijl van de beschildering maakt dat Delftsblauw aardewerk goed gedateerd kan worden.

In de middag gingen we verder met de muurresten in de opgravingsput. De bak stond oorspronkelijk in een gebouw. Hier langs liep een smalle steeg die uitkwam op een binnenplaats met een met een meer dan 2 meter brede waterput die we eerder al hebben opgegraven. Ook deze waterput zal bij de plateelbakkerij hebben gehoord. Voor het maken van het aardewerk was namelijk heel veel water nodig, vooral voor het schoonmaken van gereedschappen. Ook wij hadden 300 jaar later veel moeite om de vette pottenbakkersklei, die nog in de houten bak zat, van onze scheppen en troffels af te krijgen.

Kruisstraat 3 1Het schoonmaken van de houten bak.

Kruisstraat 3 2De plankenvloer op de bodem van de bak.

Kruisstraat 3 3Klein restant van de vloer in het gebouw van de plateelbakkerij.

Kruisstraat 3 4Het vrijleggen van een gemetselde goot in de steeg langs het gebouw.

Maandag 17 mei - grote kandelaars op hoge voet
Vandaag onderzochten we het laatste stuk van de opgravingsput ter plekke van plateelbakkerij De Porseleyne Schotel. Door de overvloedige regenval van afgelopen weekend, begonnen we met het leeghozen van de put. Gelukkig ging dat met de grote bak van de graafmachine aardig vlot.
Achter op het terrein (gezien vanuit het hoofdgebouw van de plateelbakkerij aan de Molslaan) stond een tweede bak met schone pottenbakkersklei. Deze bak was gemetseld van gele baksteen en had ook een bakstenen vloer. Op de vloer lagen weer veel scherven biscuit. Maar opvallend genoeg lagen er vooral heel veel scherven biscuit onder de vloer. De bak was gefundeerd op een dikke laag scherven en moet zijn aangelegd toen de plateelbakkerij al een tijdje in bedrijf was. De meeste scherven uit de laag zijn van grote schotels, plooischotels en zoutvaatjes. Het meest bijzonder zijn enkele scherven van grote kandelaars op een hoge voet, versierd met verdikkingen. Kandelaars van dit model, maar dan met glazuur en beschildering, hebben een plek in het Haagse Kunstmuseum en het Rijksmuseum.

Kruisstraat 4 1De vloer van de gemetselde bak met pottenbakkersklei.

Kruisstraat 4 2Bij bijna elke opgraving in Delft, zie je op de achtergrond de torenspits van de Nieuwe Kerk.

Kruisstraat 4 3We hebben weer de nodige kratten met scherven biscuit verzameld.

Kruisstraat 4 4Twee fragmenten van (twee verschillende) kandelaars. Met een pen ernaast om een indruk te geven van de grootte.

Dinsdag 18 mei - Delfts blauw
Maandag dachten we de laatste sporen van de plateelbakkerij te hebben onderzocht. En het eerste dat we vandaag vonden was opnieuw een houten bak met pottenbakkersklei en scherven biscuit! Het terrein van de plateelbakkerij was klaarblijkelijk groter dan we dachten.
Behalve biscuit zaten in deze bak ook scherven geglazuurd en beschilderd delftsblauw aardewerk. Ook deze scherven zijn pottenbakkersafval. Tijdens het bakken van het aardewerk is er stof aan het glazuur gebakken, waardoor het aardewerk onverkoopbaar werd en samen met de gebroken scherven biscuit werd weggegooid. Met de vondst van deze scherven weten we eindelijk hoe het eindproduct van de De Porseleyne Schotel er uit moest komen te zien!
Behalve de bak hadden we weer verschillende stukken van muren en vloeren. Opvallend is dat ze allemaal zijn gemetseld en gelegd met dezelfde soort kleine gele bakstenen. Het lijkt er op dat de plateelbakkerij rond het jaar 1700 in één keer flink werd uitgebreid of verbouwd met tenminste twee gebouwen, een waterput en de gemetselde kleibak.

Kruisstraat 5 1Stukken van muren en vloeren van de plateelbakkerij.

Kruisstraat 5 2Eindelijk een paar scherven met glazuur en beschildering.

Kruisstraat 5 3Scherven van papkommen. Aan de stijl van de beschildering (grote bloemen en pluimen)
is te zien dat het tussen circa 1675 en 1725 moet zijn gemaakt.

Woensdag 19 mei - 25 kratten vol!
Vandaag onderzochten we de laatste sporen van de plateelbakkerij. De muren bleken te zijn gefundeerd op een dikke laag biscuitscherven van plooischotels. Ook de houten bak is vrijgelegd; deze bleek helaas minder goed bewaard dan de eerdere bak. Alles bij elkaar hebben we 25 kratten vol scherven van plateelbakkerij De Porseleyne Schotel verzameld. In de komende maanden gaan we - zodra dat weer op ons kantoor kan - met hulp van onze vrijwilligers al die scherven schoonmaken, sorteren en determineren. Hierna weten we meer over wat er allemaal werd gemaakt in de plateelbakkerij, in welke periode en hoe het werd gemaakt.
Op de opgraving zijn we ‘s middags begonnen op de derde plek op terrein aan de kant van de Kruistraat. We hebben met de graafmachine al voorzichtig verschillende muren en vloeren uitgegraven en gaan morgen verder met schoonmaken en documenteren.

Kruisstraat 6 1De dikke laag scherven biscuit onder de fundering van een gebouw van De Porseleyne Schotel.

Kruisstraat 6 2Detail van de laag scherven. Op de grotere stukken zie je de plooien van de plooischotels.

Kruisstraat 6 3De eerste funderingen aan de Kruisstraat.

 

Donderdag 20 mei- de laatste veldwerkdag - een huis met bedstede

Gisteren zijn we verder gegaan met de muurresten in de put aan de Kruisstraat. De gemetselde funderingen zijn van een woonhuis van ongeveer 13 bij 5 m dat in de lengte langs de straat stond. De datering van het huis was ons eerst een beetje een raadsel. Voor de fundering waren bakstenen gebruikt uit de 14e, 15e en 18e eeuw, die allemaal andere formaten hebben. Vroeger werd er volop gebruik gemaakt van tweedehands of misschien wel derdehands bakstenen. En juist de bakstenen die te groot of te klein waren werden in de fundering gebruikt omdat het metselwerk daar niet zo mooi hoefde te zijn. De bouw van het huis konden we uiteindelijk dateren aan de hand van een paar aardewerk scherven van onder de fundering. Die dateren uit de eerste helft van de 19e eeuw zodat het huis rond het midden van de 19e eeuw moet zijn gebouwd.

Binnen het huis lag een afgescheiden ruimte van 2 bij 1 m met een tegelvloer. Dit was de bedstede, een soort slaapkamertje ter grootte van het (tweepersoons)bed dat met een deur afgesloten kon worden. Om het bed niet direct op de koude vloer te laten staan, zat onder de bedstede een iets verdiepte bergruimte waarvan we de tegelvloer hebben teruggevonden.

We hebben ook de herkomst van de 15e eeuwse bakstenen gevonden. Opzij van het huis lag een stuk fundering dat er anders uit zag. Met het graven van een kijkgat langs de fundering bleek de onderkant een meter dieper te liggen dan die van het 19e eeuwse huis. Het is de fundering van een huis uit de late 15e eeuw dat op dezelfde plek heeft gestaan. Hoewel dit huis onder het 19e eeuwse huis ligt gaan we het niet verder vrij leggen. We hebben nu opgegraven tot op de diepte waarop straks de nieuwbouw van appartementencomplex komt te liggen. De sporen van het 15e eeuwse huis kunnen daaronder bewaard blijven in het ‘bodemarchief’. Misschien voor ons archeologen jammer, maar aan de andere kant hebben we in de afgelopen dagen al ontzettend veel gevonden.

Het onderzoek gaat nu binnen verder. Met het schoonmaken van de vondsten en het uitzoeken van alle documentatie gaan we vast nog leuke dingen vinden over de geschiedenis van dit stukje Delft. Dit dagelijkse verslag komt hiermee ten einde maar we zullen nog regelmatig over de voortgang van het project berichten op deze website.

 Opgraving Kruisstraat achter en zijgevel huis 19e eeus
De achter- en zijgevel van het huis uit de 19e eeuw.

 

 Opgraving Kruisstraat bedstede

Opgraving Kruisstraat bedstede 2
Vooraan de bedstede en achteraan de achtergevel van het 19e eeuwse huis.
 
Opgraving Kruisstraat tegelvoer onder bedstedeDe tegelvloer onder de bedstede.
 
Opgraving Kruisstraat vrijleggen stukje fundering 15e eeuws huis
Het vrij leggen van een klein stuk van de fundering van het huis uit de 15e eeuw.