#: locale=nl
## Action
### URL
LinkBehaviour_D20BD1FA_E3C4_62CF_41B4_100EBC888C3D.source = //www.youtube.com/embed/xuKHU6ougT4
LinkBehaviour_9BFED34E_A6B4_4B7D_41E2_BF056CED0FAD.source = //www.youtube.com/embed/xuKHU6ougT4
PopupWebFrameBehaviour_D5F48201_E3C4_613D_41D1_018844EAC22A.url = //www.youtube.com/embed/Bi6sBOBHUAw
PopupWebFrameBehaviour_F4571F11_E0C4_3F5D_41D8_8CC1491C922F.url = //www.youtube.com/embed/Bi6sBOBHUAw
PopupWebFrameBehaviour_F405D98F_E0CC_6345_4198_639C06F214F4.url = //www.youtube.com/embed/aV5ArWtqovU
PopupWebFrameBehaviour_D208F1FE_E3C4_62C7_41B5_2BE59BBFAEEC.url = //www.youtube.com/embed/aV5ArWtqovU
PopupWebFrameBehaviour_D20821FC_E3C4_62CB_41D1_D7351BDCB328.url = //www.youtube.com/embed/fgeAfthrG90
PopupWebFrameBehaviour_F2868476_E044_61C7_41E5_5C493A0B1A64.url = //www.youtube.com/embed/fgeAfthrG90
PopupWebFrameBehaviour_D20B2200_E3C4_613B_41D3_D03839F2F7B9.url = //www.youtube.com/embed/mUn6hthoJFo
PopupWebFrameBehaviour_F57454B0_E0C4_615B_41C8_6DEE29402C26.url = //www.youtube.com/embed/mUn6hthoJFo
PopupWebFrameBehaviour_F2C9C741_E0C4_2F3D_416A_9FBECB4E9AD1.url = //www.youtube.com/embed/xuKHU6ougT4
PopupWebFrameBehaviour_D20971FE_E3C4_62C7_41EA_14D1DEA0E629.url = //www.youtube.com/embed/xuKHU6ougT4
PopupWebFrameBehaviour_C2CDC969_E1C4_E3CD_41C0_155B2CC74835.url = //www.youtube.com/embed/SON2-grn-B4?v=SON2-grn-B4
PopupWebFrameBehaviour_D20A9203_E3C4_613D_41E7_BD9DC7393C86.url = //www.youtube.com/embed/SON2-grn-B4?v=SON2-grn-B4
## Media
### Subtitle
album_8C5D0041_9994_4567_41CA_31832584B79B.subtitle = \
\
### Title
album_8C5D0041_9994_4567_41CA_31832584B79B.label =
album_C6AB6615_E044_6145_41E0_367A05EA3081_0.label = 264592
panorama_1A94D4A9_3F20_06F9_41B0_8388374A760D.label = Buiten Terrein
panorama_1A9D99C6_3F20_0EAB_41B1_079E1FF2ED31.label = Colofon
album_96405138_AB94_C725_41E1_62DBE4B317DC_0.label = DSC01118
album_96405138_AB94_C725_41E1_62DBE4B317DC_1.label = DSC01174
photo_C2BC911E_E1C4_6347_41E1_E8CBE16DC58B.label = DSC01186 met Tekst
photo_C2BC911E_E1C4_6347_41E1_E8CBE16DC58B.label = DSC01186 met Tekst
panorama_8BC1967B_99BC_4D1B_41DF_37075CD64F89.label = DSC02020 Panorama
panorama_1A95287C_3F20_0E5F_415B_C45CD73B733A.label = DSC02056 Panorama
panorama_1A94FCFF_3F20_0659_41B0_E7F251D7B9A7.label = DSC02122 Panorama
panorama_1A94B8FB_3F20_0E59_41B4_FA9B2BDE1A16.label = DSC02146 Panorama
panorama_1A94D4A3_3F20_06E9_41AB_13B48D701E6D.label = DSC02173 Panorama
panorama_1A94AFD7_3F20_02A9_419C_0D12665B434A.label = DSC02185 Panorama
panorama_88B5DEDD_99B4_7D1F_41C6_7BB3E53B3567.label = DSC02233 Panorama
panorama_88B46D9D_99B4_BF1F_41E1_6AF20631B60E.label = DSC02263 Panorama
panorama_1A9590C3_3F20_1EA9_41B4_7019A290AC99.label = DSC02278 Panorama
panorama_1A95DC38_3F20_05E7_41AF_CEBF1DE71FA6.label = DSC02293 Panorama
panorama_1A95B7DF_3F20_0259_4192_D749596AE799.label = DSC02308 Panorama
panorama_1A95C387_3F20_02A9_41A4_FC094C8995C3.label = DSC02320 Panorama
panorama_1A959F61_3F20_0269_41A9_1E2853B7358E.label = DSC02332 Panorama
panorama_1A953BCF_3F20_02B9_4184_B5812346333B.label = DSC02362 Panorama
panorama_1A9498C3_3F20_0EA9_4196_464298187D77.label = DSC02380 Panorama
panorama_1A9575ED_3F20_0679_41B0_481D8F7B40EA.label = DSC02395 Panorama
panorama_1A950D5A_3F20_065B_4193_C9667A4671C7.label = DSC02446 Panorama
panorama_1A9489CA_3F20_0EBB_41B3_A2ECDEFCF431.label = DSC02476 Panorama
panorama_1A94F701_3F20_03A9_41AB_276DB0D91BCE.label = DSC02491 Panorama
panorama_896BFFAB_998C_5B3B_41CD_D1ABE785AAB8.label = DSC02512 Panorama
panorama_1A94FEC5_3F20_02A9_4192_503A071F310D.label = DSC02527 Panorama
panorama_1A936E11_3F20_05A9_4127_CFE15C8DDA3C.label = DSC02668 Panorama
panorama_1A93A3D2_3F20_02AB_41A0_0532B329B95D.label = DSC02719 Panorama
panorama_1A93684C_3F20_0DBF_4194_FCC0B1038503.label = DSC02782 Panorama
panorama_1A9373E3_3F20_0269_419A_869A727074BB.label = DSC02809 Panorama
panorama_1A9C8EC3_3F20_02A9_4190_02292293CDDA.label = DSC02830 Panorama
panorama_888E84A3_998C_4D2B_41CB_A3AE11C50216.label = DSC02848 Panorama
panorama_89275517_999D_CCEB_41DE_83C3BDF693D3.label = DSC02896 Panorama
panorama_1A9D8A80_3F20_02A7_41A3_BBF93FD3982C.label = DSC02968 Panorama
panorama_1A9D8714_3F20_03AF_41A7_A89907142A98.label = DSC02983 Panorama
panorama_1A9DF2BA_3F20_02DB_4198_3A5DD004DFC6.label = DSC02998 Panorama
panorama_1A9C3E30_3F20_05E7_4192_39EC2B3ABCA0.label = DSC03010 Panorama
panorama_1A93B16E_3F20_1E7B_4170_A1F5372D0F3E.label = De opgravingsput
photo_FD716458_E04C_21CB_41CB_8638EE8095EC.label = EQ_L0001.jpgklein Met Tekst
photo_FD716458_E04C_21CB_41CB_8638EE8095EC.label = EQ_L0001.jpgklein Met Tekst
photo_FC049716_E04C_2F47_41D5_3439CEC4FC5D.label = EQ_L0002.jpgklein met Tekst
photo_FC049716_E04C_2F47_41D5_3439CEC4FC5D.label = EQ_L0002.jpgklein met Tekst
panorama_1A93AE32_3F20_05EB_41AD_5A0CBF1F6767.label = Graafmachine
panorama_1A9397E9_3F20_0279_41A0_796A682FC080.label = Grafkelders
panorama_1A9491C4_3F20_1EAF_41B5_A2850416A39A.label = Grafzerken
panorama_1A93D6CE_3F20_02BB_41B6_675D10B2B6C5.label = Grondwater
panorama_1A9567CC_3F20_02BF_41AA_82DE26A2E4E8.label = Houtmonsters
album_8194F600_99FC_4CE6_41CA_CD6163E0CCE6_0.label = IMG_0006.jpgklein
album_8194F600_99FC_4CE6_41CA_CD6163E0CCE6_1.label = IMG_0008.jpgklein
photo_FE0D63BB_E1C4_274D_41E4_F0FA88FA4E8F.label = IMG_0012 -1 klein met Tekst
photo_FE0D63BB_E1C4_274D_41E4_F0FA88FA4E8F.label = IMG_0012 -1 klein met Tekst
photo_C4B4B511_E1CC_235D_41E4_E479D506CC41.label = IMG_0017.jpgklein met Tekst
photo_C4B4B511_E1CC_235D_41E4_E479D506CC41.label = IMG_0017.jpgklein met Tekst
album_810EF8A2_9A8C_4525_41D2_0A19EAF99AC8_0.label = IMG_0084.jpgklein
album_810EF8A2_9A8C_4525_41D2_0A19EAF99AC8_1.label = IMG_0086.jpgklein
photo_FE1F1335_E1DC_2745_41E1_1248CEC5D970.label = IMG_0146.jpgklein met Tekst
photo_FE1F1335_E1DC_2745_41E1_1248CEC5D970.label = IMG_0146.jpgklein met Tekst
album_A81A2FC6_AB94_5B6D_4196_20E3E89EE0E9_1.label = IMG_0149.jpgklein
album_A81A2FC6_AB94_5B6D_4196_20E3E89EE0E9_2.label = IMG_0157.jpgklein
photo_FD60963D_E1C4_2145_41C0_B11995922D30.label = IMG_0362.jpgklein met tekst
photo_FD60963D_E1C4_2145_41C0_B11995922D30.label = IMG_0362.jpgklein met tekst
photo_FF56BBE6_E1CC_66C7_41D9_DF54536E72C0.label = IMG_0363.jpgklein met tekst
photo_FF56BBE6_E1CC_66C7_41D9_DF54536E72C0.label = IMG_0363.jpgklein met tekst
photo_F9A73805_E044_6145_41D2_626D2FA6036C.label = IMG_1071 einjpg met tekst
photo_F9A73805_E044_6145_41D2_626D2FA6036C.label = IMG_1071 einjpg met tekst
photo_FDE52728_E044_2F4B_41D5_0A955C193D59.label = IMG_8637.jpgklein met Tekst
photo_FDE52728_E044_2F4B_41D5_0A955C193D59.label = IMG_8637.jpgklein met Tekst
photo_FD8A9E6F_E1CC_61C5_41D6_35E34EF2DA02.label = IMG_8749.jpgklein met Tekst
photo_FD8A9E6F_E1CC_61C5_41D6_35E34EF2DA02.label = IMG_8749.jpgklein met Tekst
photo_FD8B2084_E1CC_213B_41DE_AECFBF73B84D.label = IMG_8752.jpgklein met tekst
photo_FD8B2084_E1CC_213B_41DE_AECFBF73B84D.label = IMG_8752.jpgklein met tekst
photo_C066A792_E1CC_2F5F_419D_F34E3F8FEBC5.label = IMG_8775.jpgklein met Tekst
photo_C066A792_E1CC_2F5F_419D_F34E3F8FEBC5.label = IMG_8775.jpgklein met Tekst
photo_C077374E_E1CC_2FC7_41E8_3AC649FC5684.label = IMG_8807.jpgklein met Tekst
photo_C077374E_E1CC_2FC7_41E8_3AC649FC5684.label = IMG_8807.jpgklein met Tekst
album_9297DF5D_ABB4_DB1F_41D2_F304E1941A93_1.label = IMG_8816.jpgjkein
album_9297DF5D_ABB4_DB1F_41D2_F304E1941A93_2.label = IMG_8821.jpgklein
album_9297DF5D_ABB4_DB1F_41D2_F304E1941A93_3.label = IMG_8823.jpgklein
album_94EE45B1_AB8C_4F27_41CC_B3BE953BE1A8_3.label = IMG_8824.jpgklein
album_94D95A88_AB93_C5E5_4173_661AF9B69B8F_4.label = IMG_8899.jpgklein
album_94D95A88_AB93_C5E5_4173_661AF9B69B8F_5.label = IMG_8910.jpgklein
photo_C394AE0C_E1C4_214B_41DD_712822928D3D.label = IMG_8924.jpgklein met tekst
photo_C394AE0C_E1C4_214B_41DD_712822928D3D.label = IMG_8924.jpgklein met tekst
album_94D95A88_AB93_C5E5_4173_661AF9B69B8F_7.label = IMG_8928.jpgklein
album_94EE45B1_AB8C_4F27_41CC_B3BE953BE1A8_4.label = IMG_9492.jpgklein
photo_C06F79D6_E1CC_22C7_41BD_C3EFD9926905.label = IMG_9504.jpgklein met Tekst
photo_C06F79D6_E1CC_22C7_41BD_C3EFD9926905.label = IMG_9504.jpgklein met Tekst
photo_FFD46A29_E1CC_214D_41E9_23105E23B6F0.label = IMG_9781.jpgklein met Tekst
photo_FFD46A29_E1CC_214D_41E9_23105E23B6F0.label = IMG_9781.jpgklein met Tekst
album_9297DF5D_ABB4_DB1F_41D2_F304E1941A93_5.label = IMG_9799.jpgklein
photo_FCC597FA_E044_2ECF_41B3_E9CE92EBF038.label = IMG_9815.jpgklein met Tekst
photo_FCC597FA_E044_2ECF_41B3_E9CE92EBF038.label = IMG_9815.jpgklein met Tekst
album_8C5D0041_9994_4567_41CA_31832584B79B_0.label = IMG_9824.jpgzwklein
photo_FBEB9D37_E044_6345_41E9_4FEEAF918501.label = IMG_9828.jpgklein met Tekst
photo_FBEB9D37_E044_6345_41E9_4FEEAF918501.label = IMG_9828.jpgklein met Tekst
photo_FCB6598D_E044_2345_41DB_CBC72C0E4856.label = IMG_9831.jpgklein met Tekst
photo_FCB6598D_E044_2345_41DB_CBC72C0E4856.label = IMG_9831.jpgklein met Tekst
photo_FCF6D710_E04C_2F5B_41DD_CC501C4BD23D.label = IMG_9853.jpgzwklein met tekst
photo_FCF6D710_E04C_2F5B_41DD_CC501C4BD23D.label = IMG_9853.jpgzwklein met tekst
album_8C5D0041_9994_4567_41CA_31832584B79B_3.label = IMG_9879.jpgzw
panorama_8949BE0D_998C_7CFF_41B9_0D4E516011AB.label = Impressie Kerk
panorama_1A933B9D_3F20_02D9_41A5_5825AD868B10.label = Inmeten
panorama_1A9C9546_3F20_07AB_41A2_7A55C38C7EE6.label = Kerk
panorama_8BC8040E_99B4_4CFD_4181_B68E33FFF9AF.label = Kerklvloer
album_8120E31A_9974_44E5_41CF_BE59985219F1_0.label = MQ_L0026.jpgklein
album_8120E31A_9974_44E5_41CF_BE59985219F1_1.label = MQ_L0034
album_8120E31A_9974_44E5_41CF_BE59985219F1_2.label = MQ_L0040
photo_C06FAC13_E1CC_215D_41CF_36517E760CD9.label = MQ_L0059.jpgklein met Tekst
photo_C06FAC13_E1CC_215D_41CF_36517E760CD9.label = MQ_L0059.jpgklein met Tekst
album_8120E31A_9974_44E5_41CF_BE59985219F1_3.label = MQ_L0522.jpgklein
album_863E815D_999C_471F_41C4_444E4B62338E_3.label = MQ_L0560.jpgklein
album_810EF8A2_9A8C_4525_41D2_0A19EAF99AC8_5.label = MQ_L0575.jpgklein
photo_F7708A6F_E044_61C5_4183_E555E9E03B10.label = MQ_L1411 klein met tekst
photo_F7708A6F_E044_61C5_4183_E555E9E03B10.label = MQ_L1411 klein met tekst
album_810EF8A2_9A8C_4525_41D2_0A19EAF99AC8_4.label = MQ_L1433 kelin
album_8007E08F_9994_45FB_41E2_8113017CA9FF_2.label = MQ_L7560.jpgklein
album_8007E08F_9994_45FB_41E2_8113017CA9FF_3.label = MQ_L7564.jpgklein
album_86A6C651_999C_4D67_41DC_F36C6CC5653C_1.label = MQ_L7686.jpgzwklein
photo_FA029C23_E044_217D_41D5_18CE73571782.label = MQ_L7689.jpgklein met Tekst
photo_FA029C23_E044_217D_41D5_18CE73571782.label = MQ_L7689.jpgklein met Tekst
album_863E815D_999C_471F_41C4_444E4B62338E_4.label = MQ_L7690.jpgklein
photo_FD60485D_E1C4_21C5_41E6_97BD8B944F54.label = MQ_L7700.jpgklein met Tekst
photo_FD60485D_E1C4_21C5_41E6_97BD8B944F54.label = MQ_L7700.jpgklein met Tekst
panorama_88DC4A23_99BC_452B_41E3_04588D531FA1.label = Monstername
panorama_8C351ED3_998C_7D6B_41DB_DA51DE80DA51.label = Ombouw
panorama_8B0F1679_9994_4D27_41E1_091CFCCDA35C.label = Ontstaan
album_C6AB6615_E044_6145_41E0_367A05EA3081.label = Photo Album 264592
album_96405138_AB94_C725_41E1_62DBE4B317DC.label = Photo Album DSC01118
album_8007E08F_9994_45FB_41E2_8113017CA9FF.label = Photo Album EQ_L0001.jpgklein
album_8194F600_99FC_4CE6_41CA_CD6163E0CCE6.label = Photo Album IMG_0006.jpgklein
album_854A7A07_998C_C4EB_41E0_E6DCBD2D9BE9.label = Photo Album IMG_0012 -1 klein
album_94EE45B1_AB8C_4F27_41CC_B3BE953BE1A8.label = Photo Album IMG_0017.jpgklein
album_94D95A88_AB93_C5E5_4173_661AF9B69B8F.label = Photo Album IMG_0017.jpgklein
album_810EF8A2_9A8C_4525_41D2_0A19EAF99AC8.label = Photo Album IMG_0084.jpgklein
album_A81A2FC6_AB94_5B6D_4196_20E3E89EE0E9.label = Photo Album IMG_0146.jpgklein
album_863E815D_999C_471F_41C4_444E4B62338E.label = Photo Album IMG_0363.jpgklein
album_8127DD62_998C_5F25_41E2_1B9144DBC59B.label = Photo Album IMG_8637.jpgklein
album_9297DF5D_ABB4_DB1F_41D2_F304E1941A93.label = Photo Album IMG_8807.jpgklein
album_86A6C651_999C_4D67_41DC_F36C6CC5653C.label = Photo Album IMG_9815.jpgklein
album_8120E31A_9974_44E5_41CF_BE59985219F1.label = Photo Album MQ_L0026.jpgklein
panorama_88C828E4_9994_452D_41DF_6BF34458226A.label = Praalgraf en sluitsteen
panorama_1A9D622A_3F21_FDFB_41B2_86B0B7882422.label = Preekstoel
panorama_1A93DA2C_3F20_0DFF_4196_77F8E981DD78.label = Stabiliteit
panorama_1A9300B7_3F20_1EE9_41A5_5DB0D0040439.label = Stortgrond
panorama_1A934C40_3F20_05A7_41B4_DBF42C332716.label = Uitprepareren
panorama_1A937521_3F20_07E9_4178_A1EC827C80AB.label = Verzamelen
panorama_1A9480D6_3F20_1EAB_41AA_90108247D662.label = Wasruimte
## Skin
### Image
Image_809054C1_9ABC_4D67_41C7_1EE8FB14867D_mobile.url = skin/Image_809054C1_9ABC_4D67_41C7_1EE8FB14867D_mobile_nl.png
Image_809054C1_9ABC_4D67_41C7_1EE8FB14867D.url = skin/Image_809054C1_9ABC_4D67_41C7_1EE8FB14867D_nl.png
Image_D1FE2720_DFC4_EF7B_41E6_3BEBE3F7F95F_mobile.url = skin/Image_D1FE2720_DFC4_EF7B_41E6_3BEBE3F7F95F_mobile_nl.jpg
Image_D1FE2720_DFC4_EF7B_41E6_3BEBE3F7F95F.url = skin/Image_D1FE2720_DFC4_EF7B_41E6_3BEBE3F7F95F_nl.jpg
### Multiline Text
HTMLText_C401D61E_E044_6147_41AE_5A500A35CD8E.html = Preekstoel – Hedendaags gebruik
De preekstoel staat in het midden van de kerk. Waarom eigenlijk? Het woord van God (de Bijbel) staat centraal in het protestantisme. De preekstoel staat daarom symbolisch in het midden van protestantse kerken. Voor de reformatie (1572 in Delft) was de Nieuwe Kerk Rooms-Katholiek, het altaar stond toen op de plek van het praalgraf van Willem van Oranje, in het koor van de kerk.
De Nieuwe Kerk is nog elke zondag in gebruik door de Protestantse Gemeente Delft voor kerkdiensten, maar in de kerk vinden ook allerlei evenementen plaats. De activiteiten in de kerk vind je hier: https://oudeennieuwekerkdelft.nl/actueel/agenda
Archeologische Opgraving Nieuwe Kerk zomer 2021
Ruim 3 maanden lang onderzochten archeologen de begravingen in het zuidelijke koorgedeelte van de kerk. De ondergrondse uitbreiding van de Koninklijke Grafkelder in de Nieuwe Kerk in Delft maakte dit noodzakelijk. Meer dan 500 skeletten en 237 knekelkuilen zijn er gevonden en onderzocht. Het is zeldzaam dat er een opgraving van dit formaat binnenin een kerk plaatsvindt. Daarom is er een VR-tour gemaakt, zodat iedereen nog eens rond kan kijken in de opgraving en meer te weten kan komen over de archeologie in de Nieuwe Kerk van Delft. Op dit moment zijn de archeologen bezig met het analyseren van wat ze hebben opgegraven. Eigenlijk is de opgraving maar een klein deel van het totale onderzoek. Daarna worden de metingen, vondsten, menselijke resten en het archiefonderzoek in detail bekeken, maar ook in het grotere geheel geplaatst. Zodat we over een tijdje nieuwe verhalen kunnen vertellen over de mensen die in de Nieuwe Kerk begraven lagen.
Film: Stadsarcheoloog Steven Jongma geeft een introductie. (klik op de youtube button)
Colofon
Aan dit project werkten mee:
Fotografie:
Erfgoed Delft
De opgravingsput
De put is de plek waar het archeologisch onderzoek plaatsvindt. Hier wordt de uitbreiding van de Koninklijk grafkelder aangelegd. Archeologen graven alleen als er een reden voor is, dus verder dan noodzakelijk voor een bouwproject wordt er niet gegraven. In totaal zijn hier ruim 500 skelletten en 237 knekelkuilen gevonden en onderzocht. De gevonden menselijke resten stammen uit de 17e, 18e en begin 19e eeuw. Vanaf 1829 mocht er niet meer in de kerk worden begraven.
Film: Hoe gaat een archeoloog te werk (klik op de youtube button)
Graafmachine
Archeologen werken niet alleen met kwastjes en troffeltjes. Voor het grote werk zijn er graafmachines aanwezig in de put, het is fascinerend om te zien hoe precies de kraanmachinisten kunnen graven. Omdat er gewerkt wordt in een afgesloten ruimte zijn de kranen elektrisch, zodat er geen last is van uitlaatgassen.
Grafkelders
Naast grafkuilen werd er ook begraven in grafkelders. Daarvan zijn er maar enkele teruggevonden in de kerk. Hier is zo’n kelder te zien. Meestal waren deze kelders in eigendom van een familie en werden er meerdere generaties in bijgezet. Uit de archieven weten we welke families welke kelders hadden, maar niet alle kelders die verwacht werden waren ook daadwerkelijk aanwezig. Misschien zijn er in de loop der tijd een aantal verdwenen.
Grafzerken
Tijdens het onderzoek zijn enkele natuurstenen grafzerken aangetroffen. Deze lagen tussen de graven, diep onder de vloer. Ze zijn waarschijnlijk afkomstig van een andere plek in de kerk en gebruikt voor versteviging of ondersteuning, want ze zijn een stuk ouder dan de kisten.
Grondwater
In Delft staat het grondwater hoog, dus is er snel overlast van water als er gegraven wordt. Om de opgravingsput droog te houden is er zogenaamde bronnering aangebracht. Via de gele en groene buizen wordt water opgepompt en via de dikke zwarte buis afgevoerd. Als de pomp zou worden uitgezet stroomt de hele put binnen enkele uren vol met water en kan er niet meer gewerkt worden. De hoge grondwaterstand heeft ook een voordeel. De begravingen zijn goed bewaard gebleven omdat er geen zuurstof bij kon komen.
Houtmonsters
Naast monsters voor DNA-analyse worden hier ook houtmonsters genomen. De kistplanken zijn goed bewaard gebleven in de natte bodem, zodat het mogelijk is de jaarringen te bestuderen. Aan de hand van die ringen kan hout vaak heel nauwkeurig worden gedateerd. Op die manier is ook te bepalen wanneer een persoon moet zijn begraven. Dit is heel belangrijke informatie om uiteindelijk het verhaal van de opgegraven personen te kunnen vertellen.
Impressie kerk
(klik op de Youtube Button)
Inmeten
Alle sporen en vondsten die worden opgegraven worden nauwkeurig ingemeten. Dat gebeurt met dit laser-meetapparaat: de Total Station. Hiermee kan alle informatie driedimensionaal worden vastgelegd, zodat de archeologen bij de analyse precies kunnen nagaan welke vondst waarvandaan kwam, wat boven en wat onder lag en wat dus ouder en jonger is. Een 3D model van de opgraving dus eigenlijk. In de computer kan op die manier de hele opgraving in detail worden bekeken en onderzocht.
Kerkvloer
Voordat het onderzoek kon plaatsvinden moest eerst de zerkenvloer verwijderd worden. Nu alle bouwwerkzaamheden zijn afgerond zijn ze op exact deze plek teruggeplaatst. Tot die tijd werden de stenen hier buiten de kerk afgedekt opgeslagen.
Monstername
In deze ruimte worden DNA en houtmonsters genomen. Binnenin de tanden en kiezen blijft het DNA lang bewaard, omdat het harde tandglazuur een beschermende laag geeft. Per schedel worden hier onder steriele omstandigheden monsters genomen die in speciale containers gaan. Vervolgens worden die in een vriezer bewaard tot duidelijk is van welke skeletten precies een DNA-analyse wordt gedaan. Die gaan dan naar het laboratorium om te worden onderzocht. DNA onderzoek is erg duur, dus het is helaas te kostbaar om alle skeletten op die manier te onderzoeken.
Ombouw
Achter deze ombouw vond de opgraving plaats. De bouwput was helemaal afgesloten om te voorkomen dat de Nieuwe Kerk onder het stof en gruis kwam. In de zijkanten waren kijkgaten gemaakt zodat bezoekers van de kerk de opgraving konden bekijken.
Ontstaan
In 1381 was er de eerste kerk op deze plek, van hout. Vanaf 1384 werd daar een stenen basiliek omheen gebouwd, gewijd aan Sint Ursula.
Het ontstaan van de Nieuwe Kerk voert terug tot een wonderlijk verhaal uit het jaar 1351. De zonderlinge bedelaar Symon zat op zijn gebruikelijke plekje op de Markt, en kreeg wat te eten van ene Jan Col. Wat er toen gebeurde, had niemand verwacht…
Praalgraf en sluitsteen
Onder het praalgraf van Willem van Oranje bevindt zich het oudste deel van de grafkelder. De trap naar beneden bevindt zich onder de sluitsteen, een paar meter voor het graf. Misschien ken je de trap wel van de beelden van Koninklijke Begravingen.
De foto is van een koninklijke bijzetting bijna honderd jaar geleden in 1934.
(Klik op het foto icoon)
Stabiliteit
De grond in de kerk zorgt voor stabiliteit van het gebouw. Als deze grond wordt weggehaald bestaat het risico dat er onderdelen kunnen verzakken en dat er daardoor schade aan het Rijksmonument ontstaat. Om dat te voorkomen zijn er stalen balken (stempels) aangebracht tussen de pilaren en de buitenwand van het koor. Dat is het halfronde uiteinde van een kerk waar het altaar staat.
Stortgrond
De uitgegraven grond noemen archeologen de ‘stort’. Hierin kunnen nog kleine botfragmenten zitten die er eerst moeten worden uit gezeefd. Omdat onduidelijk is welke botfragmenten bij elkaar horen of hoe oud het is hebben deze geen wetenschappelijke informatiewaarde. Daarom wordt dit bot nadat het verzameld is herbegraven op een andere begraafplaats.
Uitprepareren
Archeologen leggen alle afzonderlijke graven vrij door de grond voorzichtig te verwijderen met spatels, troffels en kwastjes. Dit heet uitprepareren. De graven in de Nieuwe Kerk liggen in een vast patroon van opeenvolgende rijen. In één enkele grafkuil kunnen wel achttien kisten bovenop elkaar liggen. Als een begraving helemaal is gedocumenteerd kan het worden verzameld om later binnen te onderzoeken. Vervolgens wordt de volgende begraving daaronder op dezelfde manier opgegraven tot de uiteindelijke diepte is bereikt.
Film: Knekelkisten (klik op de youtube button)
Verzamelen
Bij het verzamelen van het skeletmateriaal worden verschillende onderdelen bij elkaar in één zak gedaan. Bijvoorbeeld een linkerarm met alle hand- en vingerbotjes gescheiden van een rechterarm. Dit zorgt ervoor dat de specialisten later binnen niet veel tijd kwijt zijn om het skelet weer uit te leggen om alle specifieke kenmerken te onderzoeken. De schedel is hier net gelicht en in een emmer geplaatst.
Film: Hoe is het om op te graven? (klik op de youtube button)
Wasruimte
Als de vondsten uit het veld komen zit er nog allemaal modder en zand aan. Voordat een specialist het kan bekijken moet het dus eerst schoongemaakt worden. Op deze opgraving gebeurt dat ter plekke in deze container. Alle vondsten worden gespoeld en daarna per verschillende materiaalcategorie gesplitst, zoals aardewerk, botmateriaal, metaal, glas etc. Vervolgens gaat het naar een droogruimte waarna het in schone zakjes wordt opgeborgen, geadministreerd en opgeslagen tot nader onderzoek.
Film: Wat kunnen we leren van skeletten? (klik op de youtube button)
Preekstoel – Hedendaags gebruik
De preekstoel staat in het midden van de kerk. Waarom eigenlijk? Het woord van God (de Bijbel) staat centraal in het protestantisme. De preekstoel staat daarom symbolisch in het midden van protestantse kerken. Voor de reformatie (1572 in Delft) was de Nieuwe Kerk Rooms-Katholiek, het altaar stond toen op de plek van het praalgraf van Willem van Oranje, in het koor van de kerk.
De Nieuwe Kerk is nog elke zondag in gebruik door de Protestantse Gemeente Delft voor kerkdiensten, maar in de kerk vinden ook allerlei evenementen plaats. De activiteiten in de kerk vind je hier: https://oudeennieuwekerkdelft.nl/actueel/agenda
Archeologische Opgraving Nieuwe Kerk zomer 2021
Ruim 3 maanden lang onderzochten archeologen de begravingen in het zuidelijke koorgedeelte van de kerk. De ondergrondse uitbreiding van de Koninklijke Grafkelder in de Nieuwe Kerk in Delft maakte dit noodzakelijk. Meer dan 400 skeletten en 180 knekelkuilen zijn er gevonden en onderzocht. Het is zeldzaam dat er een opgraving van dit formaat binnenin een kerk plaatsvindt. Daarom is er een VR-tour gemaakt, zodat iedereen nog eens rond kan kijken in de opgraving en meer te weten kan komen over de archeologie in de Nieuwe Kerk van Delft. De komende tijd gaan de archeologen verder met het analyseren van wat ze hebben opgegraven. Eigenlijk is de opgraving maar een klein deel van het totale onderzoek. De metingen, vondsten, menselijke resten en het archiefonderzoek worden in detail bekeken, maar ook in het grotere geheel geplaatst. Zodat we hopelijk over een tijdje nieuwe verhalen kunnen vertellen over de mensen die in de Nieuwe Kerk begraven lagen.
Film: Stadsarcheoloog Steven Jongma geeft een introductie. (klik op de youtube button)
Colofon
Aan dit project werkten mee:
Fotografie:
Erfgoed Delft
De opgravingsput
De put is de plek waar het archeologisch onderzoek plaatsvindt. Hier wordt de uitbreiding van de Koninklijk grafkelder aangelegd. Archeologen graven alleen als er een reden voor is, dus verder dan noodzakelijk voor een bouwproject wordt er niet gegraven. In totaal zijn hier ruim 400 skelletten en 180 knekelkuilen gevonden en onderzocht. De gevonden menselijke resten stammen uit de 17e, 18e en begin 19e eeuw. Vanaf 1829 mocht er niet meer in de kerk worden begraven.
Film: Hoe gaat een archeoloog te werk (klik op de youtube button)
Graafmachine
Archeologen werken niet alleen met kwastjes en troffeltjes. Voor het grote werk zijn er graafmachines aanwezig in de put, het is fascinerend om te zien hoe precies de kraanmachinisten kunnen graven. Omdat er gewerkt wordt in een afgesloten ruimte zijn de kranen elektrisch, zodat er geen last is van uitlaatgassen.
Grafkelders
Naast grafkuilen werd er ook begraven in grafkelders. Daarvan zijn er maar enkele teruggevonden in de kerk. Hier is zo’n kelder te zien. Meestal waren deze kelders in eigendom van een familie en werden er meerdere generaties in bijgezet. Uit de archieven weten we welke families welke kelders hadden, maar niet alle kelders die verwacht werden waren ook daadwerkelijk aanwezig. Misschien zijn er in de loop der tijd een aantal verdwenen.
Grafzerken
Tijdens het onderzoek zijn enkele natuurstenen grafzerken aangetroffen. Deze tussen de graven, diep onder de vloer. Ze zijn waarschijnlijk afkomstig van een andere plek in de kerk en gebruikt voor versteviging of ondersteuning, want ze zijn een stuk ouder dan de kisten
Grondwater
In Delft staat het grondwater hoog, dus is er snel overlast van water als er gegraven wordt. Om de opgravingsput droog te houden is er zogenaamde bronnering aangebracht. Via de gele en groene buizen wordt water opgepompt en via de dikke zwarte buis afgevoerd. Als de pomp zou worden uitgezet stroomt de hele put binnen enkele uren vol met water en kan er niet meer gewerkt worden. De hoge grondwaterstand heeft ook een voordeel. De begravingen zijn goed bewaard gebleven omdat er geen zuurstof bij komt.
Houtmonsters
Naast monsters voor DNA-analyse worden hier ook houtmonsters genomen. De kistplanken zijn goed bewaard gebleven in de natte bodem, zodat het mogelijk is de jaarringen te bestuderen. Aan de hand van die ringen kan hout vaak heel nauwkeurig worden gedateerd. Op die manier is ook te bepalen wanneer een persoon moet zijn begraven. Dit is heel belangrijke informatie om uiteindelijk het verhaal van de opgegraven personen te kunnen vertellen.
Impressie kerk
(klik op de Youtube Button)
Inmeten
Alle sporen en vondsten die worden opgegraven worden nauwkeurig ingemeten. Dat gebeurt met dit laser-meetapparaat: de Total Station. Hiermee kan alle informatie driedimensionaal worden vastgelegd, zodat de archeologen bij de analyse precies kunnen nagaan welke vondst waarvandaan kwam, wat boven en wat onder lag en wat dus ouder en jonger is. Een 3D model van de opgraving dus eigenlijk. In de computer kan op die manier de hele opgraving in detail worden bekeken en onderzocht.
Kerkvloer
Voordat het onderzoek kon plaatsvinden moest eerst de zerkenvloer verwijderd worden. Als alle bouwwerkzaamheden zijn afgerond dan worden ze op exact deze plek teruggeplaatst. Tot die tijd worden de stenen hier buiten de kerk afgedekt opgeslagen.
Monstername
In deze ruimte worden DNA en houtmonsters genomen. Binnenin de tanden en kiezen blijft het DNA lang bewaard, omdat het harde tandglazuur een beschermende laag geeft. Per schedel worden hier onder steriele omstandigheden monsters genomen die in speciale containers gaan. Vervolgens worden die in een vriezer bewaard tot duidelijk is van welke skeletten precies een DNA-analyse wordt gedaan. Die gaan dan naar het laboratorium om te worden onderzocht. DNA onderzoek is erg duur, dus het is helaas te kostbaar om alle skeletten op die manier te onderzoeken.
Ombouw
Achter deze ombouw vindt de opgraving plaats. De bouwput is helemaal afgesloten om te voorkomen dat de Nieuwe Kerk onder het stof en gruis komt. In de zijkanten zijn kijkgaten gemaakt zodat bezoekers van de kerk de opgraving kunnen bekijken.
Ontstaan
Het ontstaan van de Nieuwe Kerk voert terug tot een wonderlijk verhaal uit het jaar 1351. De zonderlinge bedelaar Symon zat op zijn gebruikelijke plekje op de Markt, en kreeg wat te eten van ene Jan Col. Wat er toen gebeurde, had niemand verwacht…
In 1381 was er de eerste kerk op deze plek, van hout. Vanaf 1384 werd daar een stenen basiliek omheen gebouwd, gewijd aan Sint Ursula.
Praalgraf en sluitsteen
Onder het praalgraf van Willem van Oranje bevindt zich het oudste deel van de grafkelder. De trap naar beneden bevindt zich onder de sluitsteen, een paar meter voor het monument. Misschien ken je de trap wel van de beelden van Koninklijke Begravingen.
De foto is van een koninklijke bijzetting bijna honderd jaar geleden in 1934.
(Klik op het foto icoon)
Stabiliteit
De grond in de kerk zorgt voor stabiliteit van het gebouw. Als deze grond wordt weggehaald bestaat het risico dat er onderdelen kunnen verzakken en dat er daardoor schade aan het Rijksmonument ontstaat. Om dat te voorkomen zijn er stalen balken (stempels) aangebracht tussen de pilaren en de buitenwand van het koor. Dat is het halfronde uiteinde van een kerk waar het altaar staat.
Stortgrond
De uitgegraven grond noemen archeologen de ‘stort’. Hierin kunnen nog kleine botfragmenten zitten die er eerst moeten worden uit gezeefd. Omdat onduidelijk is welke botfragmenten bij elkaar horen of hoe oud het is hebben deze geen wetenschappelijke informatiewaarde. Daarom wordt dit bot nadat het verzameld is herbegraven op een andere begraafplaats.
Uitprepareren
Archeologen leggen alle afzonderlijke graven vrij door de grond voorzichtig te verwijderen met spatels, troffels en kwastjes. Dit heet uitprepareren. De graven in de Nieuwe Kerk liggen in een vast patroon van opeenvolgende rijen. In één enkele grafkuil kunnen wel acht kisten bovenop elkaar liggen. Als een begraving helemaal is gedocumenteerd kan het worden verzameld om later binnen te onderzoeken. Vervolgens wordt de volgende begraving daaronder op dezelfde manier opgegraven tot de uiteindelijke diepte is bereikt.
Film: Knekelkisten (klik op de youtube button)
Verzamelen
Bij het verzamelen van het skeletmateriaal worden verschillende onderdelen bij elkaar in één zak gedaan. Bijvoorbeeld een linkerarm met alle hand- en vingerbotjes gescheiden van een rechterarm. Dit zorgt ervoor dat de specialisten later binnen niet veel tijd kwijt zijn om het skelet weer uit te leggen om alle specifieke kenmerken te onderzoeken. De schedel is hier net gelicht en in een emmer geplaatst.
Film: Hoe is het om op te graven? (klik op de youtube button)
Wasruimte
Als de vondsten uit het veld komen zit er nog allemaal modder en zand aan. Voordat een specialist het kan bekijken moet het dus eerst schoongemaakt worden. Op deze opgraving gebeurt dat ter plekke in deze container. Alle vondsten worden gespoeld en daarna per verschillende materiaalcategorie gesplitst, zoals aardewerk, botmateriaal, metaal, glas etc. Vervolgens gaat het naar een droogruimte waarna het in schone zakjes wordt opgeborgen, geadministreerd en opgeslagen tot nader onderzoek.
Film: Wat kunnen we leren van skeletten? (klik op de youtube button)